Kristjana Höskuldsdóttir (1936-2010) bóndi og organisti.
Útför frá Neskirkju við Hagatorg mánudaginn 20. desember 2010 kl. 11 Jarðsett var Fitjakirkjugarði í Skorradal.
Minningarorð sr. Arnar Bárðar. Hér má lesa minningarorðin á vef hans.
Nú sofa flest trén í skógum nema hin sígrænu sem halda vöku sinni og minna með sínum hætti á eilífðina. Þess vegna eru sum þeirra felld og borin í hús um þetta leyti árs til að efla vonina í brjóstum okkar, sígræna von. Og hin trén sem fellt hafa lauf, geyma þau og safna í svörð, breiða þau yfir rætur sínar sem safna forða til þess að laufga þau aftur þegar jörð og sól kallast á í vorsins bríma.
Persneska skáldið Hafiz, fylgjandi islam, sem uppi var á 14. öld orti um sólina og elskuna og sagði:
Sólin segir aldrei
Jafnvel
eftir
allan þennan tíma
segir sólin aldrei við jörðina
„Þú skuldar mér.“
Sjáðu
hvað gerist
með elsku sem þessa
Hún lýsir
allan
himininn
Skáldið sér elsku Guðs í geislum sólar sem baða jörð og heim, verma og næra, kveikja líf og lýsa mönnum um dimma stigu jarðlífsins. Annað skáld í öðru landi í allt öðru samhengi skynjaði lífið með þessum orðum sem eru löngu orðin fleyg: „Þótt ég fari um dimman dal óttast ég ekkert illt því að þú ert hjá mér, sproti þinn og stafur hugga mig.“ Hér birtist myndin af hirðinum sem gætir hjarðar sinnar. Kristjana þekkti þær myndlíkingar af störfum sínum í sveitinni. Hún bar skyn á fegurð himins og jarðar, fegurð hins ytra og innra lífs. Grænn var hennar uppáhalds litur, litur skógarins og tónlistin var henni sem litaspjald, uppspretta fegurðar og gleði. Hún gekk um dimman dal veikinda frá því í sumar og fram á aðventuna, dyggilega studd af elskulegum eiginmanni sínum, Jóni, dætrum, tengdasonum, barnabörnum, systkinum og samferðafólki. Hún var aldrei ein. Hún kvaddi þetta jarðlíf skömmu eftir miðnætti 5. desember s.l. á sama tíma og hundruð manna komu saman í kirkju hér í borginni til að hlýða á Requiem Mozarts, á dánardegi og nákvæmlega á dánarstundu meistarans og minnast hans og íslenskra tónlistarmanna sem létust á liðnu ári. Kertið sem logaði Mozart til heiðurs slökkti stjórnandinn í miðju lagi.
Þessa sömu nótt og um sama leyti slökkti stjórnandinn mikli það ljós og líf sem Kristjana átti hér á jörðu. Þar með hlaut hún requiem. Latneska orðið requiem merkir hvíld. Nú hefur hún hlotið hvíld að loknu drjúgu dagsverki. Hún var dugleg kona og féll sjaldan verk úr hendi. Vinnan var henni ástríða en hún vann ætíð hratt og vel en stritaði aldrei. Hún bjó yfir ríkri starfs- og vinnugleði. Hún gekk að hverju verki með gleði og rækti skyldur sínar af samviskusemi. Enda þótt hún væri alla sína daga kvik á fæti og snögg upp á lagið var hún rótföst og föst fyrir sem klettur. Hún hafði sterkan persónuleika, hafði ákveðnar skoðanir á mönnum og málefnum. Sveitalífið var henni í blóð borið, jörðin og skepnurnar. Útiverkin voru henni nær skapi en inniverkin en hvorugt afrækti hún. Hún fæddist í torfbæ og upplifði því á ævi sinni hið ótrúlega ævintýri framfara sem yfir landið gengu á liðinni öld en hún sá líka fallvaltleika lífsins sem vofði yfir vegna skakkra viðhorfa og rangrar trúar á dauða hluti en ekki lífið og gjafara þess. Hrunið kom sem skemmdur ávöxtur rangrar afstöðu til lífsins og vegna skorts á trúfesti við hin dýpri gildi. Lífið var á margan hátt fagurt í einfaldleika sínum á bernskuslóðum hennar en lífið var þó ekki auðvelt. Menn glímdu við að rækta jörð við fábreyttar aðstæður framan af liðinni öld og lifðu á því sem landið gaf og reyndu auk þess að njóta menningar og mennta þegar tóm gafst til. Svo var glíman líka hið innra, við sjálfið, við veðrabrigði sálar, sem eru misjafnlega hörð eftir innréttingu og geðslagi hvers og eins.
Elsti bróðir hennar skrifaði um fátæktina forðum og minntist fæðingar systur sinnar með þessum orðum:
„Eina ljúfa minning á ég þó um peningaaðgát fátæktarlífsins á þessum árum. Það var í júlí 1936 að ég eignaðist nýja systur [. . . ]. Ásta á Oddsstöðum, fallegasta og besta ljósmóðir á Íslandi, hafði lokið við að lauga hana og hvítur, lítill strangi hvíldi hún í handarkrika móður minnar. Það ríkti hamingja í gömlu baðstofunni. Þá togaði móður mín í handlegg föður míns, hann laut niður að henni og ég heyrði hana hvísla: – Heldurðu að við höfum efni á að senda afa og ömmu á Akureyri símskeyti? Ég nam ekki svar hans, en úti við hestasteininn stóð Gráni undir söðli. Hann snaraðist á bak og fór á léttu tölti í lognblíðu sumarmorguns yfir að Fitjum í símann þar.“ (Sveinn Skorri, Svipþing s. 164n)
Svona var lífið þá þegar loftið var fullt af fuglasöng. Fuglar syngja reyndar enn og ég hef aldrei heyrt þá jafn marga og syngja jafn hátt og í vetur hér í Vestubænum eftir ótrúlega langt og hlýtt sumar og stillt haust og vetur. En hver hlustar á fuglasöng í iðandi borg þar sem essemmessin þjóta í tugmilljónatali um ósýnilegar brautir loftsins, essemmessin sem nú minna á sig í vösum og töskum unga fólksins um land allt og veröld víða með bíbbí eða öðrum rafrænum hljóðum? Forðum var tími til að hugsa og íhuga, horfa á skóginn og hlusta á grasið gróa og lækinn hjala. Um mannlífið í Skorradal sagði bróðir hennar eitt sinn: „Það öfundaði enginn aðra því fólkið var allt svo skínandi fátækt.“ Fólkið í dalnum var gott og stóð saman, hjálpaðist að og ef einhver varð veikur þá vakti fólkið saman yfir sjúklingnum (s. 178)
Foreldrar Kristjönu voru hjónin Sólveig Bjarnadóttir húsfreyja, f. 10. ágúst 1905 í Vatnshorni, d. 24 júlí 1979, og Höskuldur Einarsson, bóndi og hreppstjóri í Vatnshorni í Skorradalshreppi, f. 23. nóvember 1906 á Finnstöðum í Ljósavatnshreppi í Suður-Þingeyjarsýslu, d. 11. mars 1981. Systkini hennar eru Sveinn Skorri, f. 19. apríl 1930, d. 7. september 2002, sá sem ég hef vitnað í hér að framan, Sigríður, f. 19. maí 1933, Einar Árni, f. 28. nóvember 1939, og Bjarni Þormar, f. 19. mars 1943, d. 3. desember 1979.
Einn fagran sumardag, 8. júní 1957, tæplega 21 árs gömul, giftist Kristjana eftirlifandi eiginmanni sínum, Jóni Kr. Magnússyni, bónda í Melaleiti í Melasveit í Borgarfjarðarsýslu, f. 2. ágúst 1932. Foreldrar hans voru hjónin Magnús Eggertsson, bóndi í Melaleiti, f. 2. júní 1899, d. 23. apríl 1993, og Salvör Jörundardóttir ljósmóðir, f. 26. ágúst 1893, d. 28. desember 1988. Kristjana og Jón, þessi glæsilegu hjón, hafa átt saman góða daga, verið samstiga og samhent í öllu sínu lífi, bjuggu myndarbúi í Melaleiti og eignuðust 4 dætur.
Þær eru: 1) Solveig, f. 4. október 1957, fjölmiðlafræðingur. Maður hennar er Sigurður Á. Þráinsson, f. 1. ágúst 1955, líffræðingur. Sonur þeirra er Eyvindur Árni, f. 11. júlí 1995. Sonur Solveigar frá fyrra hjónabandi er Arnaldur Jón Gunnarsson, f. 10. apríl 1984. Unnusta hans er Hólmfríður Björk Sigurðardóttir, f. 6. október 1985. 2) Salvör, f. 25. desember 1959, skipulagsfræðingur. Maður hennar er Jón Atli Árnason, f. 19. júlí 1959, læknir. Börn þeirra eru Magnús Hallur, f. 5. september 1987, og Una, f. 5. nóvember 1989. 3) Áslaug, f. 31. mars 1963, myndlistarkona og rithöfundur. Maður hennar er Vilhjálmur Svansson, f. 3. apríl 1960, dýralæknir. Dóttir þeirra er Kristjana, f. 5. maí 1993. Dóttir Vilhjálms er Vera, f. 17. júní 1983. 4) Védís, f. 12. febrúar 1965, hönnuður. Maður hennar er Jón Erlingur Jónasson, f. 11. febrúar 1959, líffræðingur. Börn þeirra eru Jón Freysteinn, f. 3. janúar 1995, og Áshildur, f. 27. maí 1998.
Kristjana ólst upp í Vatnshorni í Skorradal. Hún hóf 15 ára að læra á orgel hjá séra Guðmundi Sveinssyni á Hvanneyri, nam orgelleik í Tónskóla Þjóðkirkjunnar í Reykjavík og sótti fjölda námskeiða á vegum skólans. Hún lauk námi í orgelleik frá Tónlistarskóla Akraness. Kristjana var nemandi í Húsmæðraskólanum á Blönduósi veturinn 1956–1957.
Kristjana og Jón bjuggu fyrst í félagi við foreldra hans í Melaleiti en tóku síðar við búinu. Á milli tengdaforeldranna og hennar var gagnkvæm virðing alla tíð og djúp elska. Barnabörnin sóttust eftir því að vera hjá afa og ömmu. Þau minnast þess að hafa vaknað við ilm af nýbökuðu brauði sem amma var búin að baka áður en hún fór að sinna skepnunum með afa og þau, börnin, skottuðust með. Hjá þeim voru einnig óskyld börn í sveit en öllum var tekið sem heimamönnum og allir hlutu sömu hlýju og glaðværu athyglina og tóku út sínar menntir við eldhúsborðið hjá Kristjönu eða úti með Jóni.
Hún kom miklu í verk. Fyrir utan húsmóðurstarfið og uppeldið á fjórum fjörugum stelpum og vinnuna við búskapinn frá morgni til kvölds, gaf hún sér tíma til að sinna tónlistinni. Kristjana lék í fyrsta sinn á orgel við messu í Fitjakirkju í Skorradal þegar Einar, bróðir hennar, var fermdur og faðir þeirra leiddi sönginn. Eftir þessa messu var hún organisti við kirkjuna í fjögur ár. Hún var organisti í Leirárkirkju frá 1978 og síðar einnig í Saurbæjarkirkju og í Innra-Hólmskirkju til 2000.
Konan, sem fæddist í torfbæ þegar pabbi fór töltandi á Grána og splæsti í skeyti norður í land, lifði viðburðaríku lífi og átti eftir að flytja í önnur hús. Sveinn Skorri minnist nýja hússins í sveitinni með þessum orðum:
„Inn í þetta nýja hús var flutt örfáum dögum fyrir jól 1937. Ég man fyrsta kvöldið hvað mér fundust olíulamparnir bera meiri birtu þar en í gamla bænum. Það glumdi hátt í glænýjum viðarborðum gólfsins. Litla systir mín hafði þegar hlaupið um pall í hálft ár en þegar gólf nýja hússins kváðu við bergmálandi undir fótum hennar setti að henni ugg í þessari fínu veröld, hún fór á hnén og skreið á fjórum fótum. Vorið eftir kom séra Þormóður og skírði hana Kristjönu. Móðir mín hélt stærri veislu og fínni en mig hafði dreymt um að til væri í veröldinni.“ (s. 168)
Og veislurnar urðu margar í Skorradal, Melaleiti og Vesturbæ Reykjavíkur. Hin síðari ár höfðu Jón og Kristjana aðsetur á Tómasarhaga 40 í Reykjavík. Þau komu oft til kirkju og Kristjana sat oft á orgelbekknum í Neskirkju og æfði sig. Stundum spjölluðum við saman og hún talaði hratt með sinni hvellu rödd og björtu. Kristjana var matráðskona kennara í Melaskóla þrjá vetur. Þegar hún kom í viðtal hjá Rögnu skólastjóra og var spurð hvort hún hefði unnið svona störf áður, svaraði hún að bragði: Neeeii! Og auðvitað fékk hún starfið.
Hún átti alla tíð auðvelt með að eignast vinir og þau hjónin bæði mynduðu góð tengsl við fjölda fólks hér í Vesturbænum þau 10 ár sem þau hafa búið hér. Þar sem ég stóð í sturtu í Vesturbæjarlauginni á dögunum heyrði ég á tal manna. Þeir voru að tala um Jón bónda og ég spurði hvort þeir væru að tala um hann Jón Kr. frá Melaleiti. Stemmir, sögðu þeir og héldu áfram að tala af umhyggju fyrir vini sínum sem var á spítala. Þau hjónin ræktuðu ekki bara tún og skepnur heldur einnig vináttuna sem er svo dýrmæt afurð. Kristjana eignaðist fljótt góðar vinkonur meðal nágrannakvenna sinna í Melasveit, starfaði með kvenfélaginu í hreppnum og Sambandi borgfirskra kvenna.
Hingað hafa borist nokkrar kveðjur frá fjarstöddum ættingjum:
Magnús Hallur Jónsson, staddur í Berlín, þakkar ömmu fyrir allt sem hún hefur kennt honum bæði til munns og handa.
Jón Atli Árnason, staddur í Madison, Wisconsin, minnist einstæðrar konu, „betri tengdamóður var ekki hægt að velja sér“, segir hann.
Ólafur Einarson-Kawadry, staddur í París, þakkar Kristjönu fyrir öll dásamlegu sumrin í Melaleiti. Honum finnst hún hafa opnað augu sín fyrir fegurð lífsins í gegnum lömbin eins og Jesús gerði með sínu tali um lömbin og lífið, hann sem sjálfur var lamb Guðs sem bar synd heimsins.
Þá flyt ég ykkur kveðju frá sóknarprestinum, séra Kristni Jensi Sigurþórssyni, með þökk hans og safnaðanna þriggja fyrir fórnfúst starf Kristjönu í þágu kirkjunnar.
Hún sýndi trúna sína helst í verki. Trúin var í hennar huga að elska náungann og vinna af trúmennsku, virða landið og lífið. Hún hafði andstyggð á gleypugangi og græðgi. Hún hélt hin gömlu gildi í heiðri, var góð við þá sem minna máttu sín, trúði á mátt bænarinnar, var samviskusöm og lifði í anda orða Jesú:
„Yfir litlu varstu trúr, yfir mikið mun ég setja þig. Gakk inn í fögnuð herra þíns.“
Heimilið hennar bar lífsafstöðu hennar vott. Hún lagði á borð fyrir hvern sem kom í heimsókn og gerði það ætíð af smekkvísi eins og mamma hennar hafði gert.
„Hún mamma lagði alltaf á borð þannig að það væri þokki yfir því.“
Hún var gamansöm og hafði góðan húmor en gerði aldrei grín að öðrum. Hún átti sín spakmæli eins og til að mynda þessi:
Öfundsýki er geðveiki.
Leti er fötlun.
Og þegar hún lá banaleguna sagði hún: „Ég bara ligg hér í leti.“
Þegar útlendu starfsstúlkurnar sögðu við hana: „Kristjana, tú ekki bara liggja hér og húggsa allan daginn, tú geta horfa á sjonvarpid.
Þá svaraði Kristjana: „Svo aumt sem það nú er sem ég hugsa þá er það nú betra en sjónvarpið.“
Nú er hún hætt að „húggsa“, eins og sagt er á útlenskuskotinni íslensku og farinn á vit þess huga sem allt geymir og allt hefur gert, stórt og smátt, þessa heims og annars, hans sem „húggsaði“ heiminn upp úr engu. Hugur hans er allstaðar nálægur eða eins og Jóhannes postuli orðaði það er hann talaði um guðdóm Krists: Hann sem er og var og kemur. Hann er hér, hann var forðum og hann kemur á jólum, kemur á hverju andartaki og knýr á dyr hjartna okkar, spyr um afstöðu og eftirfylgd. Hann þekkir verkin okkar og veit fyrir hvað við stöndum. Og þrátt fyrir innsæi hans og alvitund er elska hans óskert og óbjöguð því hún er himnesk, elskan hans er „agape“ eins og það heitir á grískri tungu, skilyrðislaus elska, fórnandi elska hans sem gaf líf sitt til þess að við mættum lifa um eilífð. Elska hans er sígræn sem fagurt tré með þúsund könglum- og jólin – þau eru hátíð hinnar sígrænu elsku, tími ljóss og friðar.
Við göngum nú á vit þeirrar elsku sem býr að baki þessari tilveru, elsku sem er undirstaða alls lífs, elsku sem skapaði svörð og sæ, loft og lamb, mann og mold. Við kveðjum Kristjönu Höskuldsdóttur og berum hana til moldar í dalnum græna sem hún unni alla tíð eins og hún unni þessu landi og var reiðubúin til að leggja mikið á sig til að verja það og færa það komandi kynslóðum eins óspilltu og mögulegt er.
Hún er Guði falin með bænum okkar og góðum óskum, tárum og djúpum tilfinningum.
Blessuð sé minning Kristjönu og góður Guð blessi þig.
„Í myrkrum ljómar lífsins sól.
Þér, Guð, sé lof fyrir gleðileg jól.“
Amen.